02 | Van spotnaam naar eretitel

De mensen van Winkelomheide zijn in Geel gekend als de ‘Heiknuiters’.

Maar wist je dat het vroeger een spotnaam was die aan de bewoners van Winkelomheide werd gegeven?

Armoede en minachting

De bewoners moesten overleven van wat de arme heidegrond met hard werken te bieden had. De mensen van toen kwamen o.a. aan de kost door het verkopen van bezems die ze uit het overvloedig voorkomende brem vervaardigden.

Die arme bezembinders werden door de boeren en middenstanders uit de omstreken geminacht en bespot. Als spotnaam greep men naar een vogelsoort die in ‘de Hei’ veelvuldig voorkwam, namelijk de kneu, in de volksmond ‘knuiter’ genoemd. Om de minachting nog te benadrukken, sprak men van de ‘heiknuiters’.

De kneu, in de volksmond ook heiknuiter genoemd. Het mannetje van deze kleine vinkensoort heeft in het broedseizoen een rode borst en ‘baret’. Hij heeft een kenmerkend ‘geknutter’ als roep.

In het begin van de jaren zestig was de naam ‘heiknuiter’ als spotnaam zo goed als vergeten.

Het strekt daarom de stichters van de carnavalgilde tot eer dat ze in 1964 (toen de gilde is opgericht)
de term nieuw leven inbliezen. De vroegere scheldnaam werd een eretitel!

Hoe ziet een heiknuiter eruit?

De Heiknuiters van toen en nu:

In 2018 werd bij het 55-jarige bestaan van ‘De Heiknuiters’ de carnavalgilde in een beeldhouwwerk voor de pastorij vereeuwigd. Op de foto pronken onder meer huidig voorzitter Paul Tuerlinckx (2) en de eerste voorzitter Frans Jacobs (5).
[foto: Jacques Lievens]

Benedictus Hollandts en zijn vrouw Marjan Vangeel op het veld begin jaren 1900. Benedictus houdt een mand aardappelen met zijn tanden omhoog. Het zotteke uithangen gaat hem blijkbaar goed af.
[foto: René Veraghtert]

Prins en prinses met enkele dansmariekes.
[foto: Jacques Lievens]

Het verhaal achter de Kemeldijk.

De Plezante Heiknuiterswandeling start en eindigt aan het Ontmoetingscentrum van Winkelomheide in de Kemeldijk. Waar komt deze straatnaam vandaan?

Een verhaal van beloftes en politiek

De naam Kemeldijk bestaat uit twee delen: ‘Kemel’, wat een oude Vlaamse term is voor een grote blunder of fout, en ‘dijk’, een verhoogde weg door laaggelegen gebieden. De naam heeft zijn oorsprong in een reeks politieke gebeurtenissen die teruggaan tot 1872.

In 1871, toen de parochie ‘Liessel-Stelen-Winkelomheide’ werd opgericht, hadden de bewoners van Winkelomheide een probleem. De kapel van Liessel, waar zij naartoe gingen voor hun religieuze plichten, was moeilijk te bereiken, vooral in de winter wanneer de paden modderig en onbegaanbaar werden. Een kortere weg naar Stelen was daarom een veelgehoorde wens.

In 1872, tijdens de gemeenteraadsverkiezingen, deden de liberalen in Winkelomheide een opvallende belofte: een nieuwe, kortere weg die direct naar Liessel zou leiden. De belofte was zo overtuigend dat de voornamelijk katholieke bewoners de liberalen aan de macht brachten.

Maar na hun overwinning verdween de belofte in de vergetelheid. Zelfs na aandringen van de provinciegouverneur in 1874, gebeurde er niets. Pas in 1875 ondernam de gemeenteraad actie, maar door de verkiezingen dat jaar – die door de katholieken werden gewonnen – werd het project uiteindelijk door hen opgepakt. De nieuwe weg werd ontworpen en in 1876 goedgekeurd.

Echter, de financiering liep spaak toen de provincie weigerde haar deel bij te dragen. Hierdoor moest het Geelse bestuur het grootste deel van de kosten op zich nemen, wat leidde tot een vertraging van het project.

Ondanks de problemen kwam de weg er toch, zij het met de nodige discussie. De liberalen, inmiddels van gedachten veranderd, noemden de weg spottend de ‘Kemeldijk’. De controverse hierover werd breed uitgesmeerd in twee lokale publicaties, waarbij het ‘Advertentieblad van Gheel (van de liberalen) en ‘Nieuwsblad van Gheel’ (van de katholieken) elkaar de schuld gaven van geldverspilling en onbetrouwbaarheid.

Dagelijkse route langs de Kemeldijk

In 1878 gingen de werkzaamheden eindelijk van start, en begin 1879 was de dijk zo goed als klaar. Tijdens een overstroming van de Grote Nete werd de nieuwe brug op de proef gesteld, maar hoewel er schade was, werd deze snel hersteld. Uiteindelijk werd de Kemeldijk een dagelijkse route voor onder meer vijftig schoolkinderen die naar Stelen trokken.

De naam ’Kemeldijk’ herinnert sindsdien niet alleen aan de fysieke weg, maar ook aan de politieke strijd en de beloftes die eromheen werden gedaan – een ware ‘kemel’ in de geschiedenis van Geel.

Bronnen:

Gesprek met: Hilda Vos op 20-1-2024 door Carine Jacobs

Boek: 100 jaar Winkelomheide, R. Veraghtertt, G. Vandecruys, L. Swerts

Boek: De mensen van Winkelomheide, R. Veraghtert, 2012