07 | De Hei en gezinsverpleging:
een fenomeen

Winkelomheide had alle troeven in handen voor de opvang van mensen met een psychische kwetsbaarheid. De grote, open ruimtes zijn ideaal om mensen in ‘hun hoofd’ tot rust te laten komen. Het hoeden van koeien blijkt – volgens oude geschriften – de ideale taak voor de pleeggasten. Al in de eerste helft van de 19de eeuw komen er kostgasten naar de Hei. Ook nu nog vind je in Winkelomheide de meeste pleeggezinnen in Geel.

Winkelomheide: een historische thuishaven voor geestelijke gezondheidszorg

In 1834 komen mensen met een psychische kwetsbaarheid al naar Winkelomheide. Men kiest voor mensen die men liever niet elders in een gezin plaatst. Als ziektebeeld worden termen genoteerd als:

menace (dreiging),
blasphème (godslastering),
évasion (iemand die wegloopt)
caractère turbulente (moeilijk karakter).

Op dat moment is de gezinsverpleging nog een gemeentelijke instelling.

De eerste dokters van de Rijkskolonie geloven enkele tientallen jaren later ook dat een rustig en landelijk leven deze mensen echt kan helpen.

Koren pikken tijdens WOII met links bovenaan een pleeggast die bij de familie Hendrickx-Wouters woonde. [Foto: René Veraghtert]

Dokter Jean Bulckens, directeur van de Kolonie tussen 1856 en 1876 , stuurt vooral patiënten ‘ wier toestand hoofdzakelijk gekenmerkt is door een ziekelijke ophitsing der geestesvermogens’. Hij gelooft heel sterk in de kansen om de grote, open ruimte van Winkelomheide te gebruiken voor de gezinsverpleging. Ook directeur-bestuurder Jan Alexander Peeters heeft op het einde van de 19de eeuw een duidelijke voorkeur voor het gehucht.

In ‘Journal Belge de Neurologie et de psychiatrie’ van april 1933, beschrijft in een wetenschappelijk artikel dokter A. Van Doninck (geneesheer aan de ‘Staatskolonie’ te Gheel) het ontstaan en de evolutie van de opvang van – wat toen beschreven werd als – ‘waanzinnigen’ door de gastgezinnen van de Hei. In datzelfde artikel publiceert Dr. A. Van Doninck volgende tabel over de bevolking in Winkelomheide:

In de eerste helft van de 20ste eeuw zijn er in Winkelomheide meer pleeggasten dan gastgezinnen.

Meer dan de helft van de gezinnen in de Hei heeft 1 of meer personen met een psychische kwetsbaarheid in huis. Zelfs voor Geel is dat een uitzonderlijk fenomeen! Op het einde van de jaren 1930 zijn er bijna 3.800 pleeggasten op een totale Geelse bevolking van 15.000 inwoners. De gezinsverpleging in Geel kende een internationale uitstraling.

Barmhartig dorp

Dokter Van Doninck voorspelde in zijn studie uit 1933 dat het graven van het Albertkanaal de afdeling Winkelomheide wel eens ernstig zou kunnen veranderen. En inderdaad, na de Tweede Wereldoorlog verandert de economische situatie door de komst van de industriezones rond het Albertkanaal en de aanleg van de E313. Een uitgebreider zorgaanbod en de verschuiving van een landbouwgemeenschap naar een industriële omgeving, veroorzaken een sterke terugval in het aantal pleeggasten.

Begin van de 21ste eeuw zijn er quasi geen landbouwers meer in Winkelomheide. En toch is Winkelomheide ook vandaag nog het dorp met de meeste ‘kostgasten’. De kinderen en kleinkinderen van de eerste kostgevers hebben de traditie in stand gehouden.

In 2024 verblijven er nog 17 pleeggasten in Winkelomheide. In Geel worden er in totaal 102 mensen met een psychische kwetsbaarheid bij gezinnen verzorgd.

Ook nu nog telt Winkelomheide de meeste gastgezinnen in Geel.
Het meest barmhartige dorp dus? [Foto boven: René Veraghtert – Foto onder: Roel Biesemans]