06 | Het Albertkanaal: militair ankerpunt

Het 130 km lange Albertkanaal had naast de transportfunctie ook een militaire functie. Het 35 m brede kanaal was een belangrijke verdedigingslinie voor het Belgische leger tegen een Duitse aanval. De bedoeling was om bij een Duitse aanval zo lang mogelijk (tot 5 dagen) achter het Albertkanaal stand te houden, zodat de Fransen en Britten te hulp konden komen. De linkeroever was daarom hoger gebouwd en er stonden ook op regelmatige afstand (600 m) bunkers op deze oever. Tal van loopgraven vervolledigden de verdediging. Bijkomend werden op de rechteroever bomen en hagen gerooid, zodat men een open geschutsveld had.

Welke rol speelde het Albertkanaal tijdens WOII in de Hei?

Toen de Duitsers op 10 mei 1940 aanvielen, maakte het Belgische leger (17de Linieregiment in sector Eindhout-Oevel) zich klaar om de Duitse opmars aan het Albertkanaal op te vangen. Om de Duitse opmars zo veel mogelijk te vertragen, werden door het Belgische leger eerst strategische kruispunten en bruggen ten noorden van het Albertkanaal – zoals de Netebrug van de Winkelomseheide – vernield. Hoge gebouwen, waaronder de kerk van Winkelomheide, die voor de Duitsers van nut konden zijn voor observatie, ondergingen hetzelfde lot. Als laatste werden de bruggen over het Albertkanaal zelf opgeblazen. Echter, op 11 mei waren de Duitsers al in Limburg door de verdedigingslinie aan het Albertkanaal gebroken. Een geleidelijke terugtrekking van het Belgische leger, ook van het 17de Linieregiment, met hier en daar een vertragingsgevecht was het gevolg. Winkelomheide ontsnapte daardoor aan erger oorlogsgeweld. Op 14 mei waren de eerste Duitse soldaten (30ste Infanteriedivisie) in Geel en aan het Albertkanaal aangekomen. Op 28 mei 1940 was de situatie van het Belgische leger onhoudbaar geworden en gaf het zich over.

De ijzeren brug in Stelen werd op 12 mei 1940 opgeblazen door de Belgische soldaten. In het begin van de Duitse bezetting konden de inwoners het Albertkanaal alleen maar oversteken via een vlot. In de zomer van 1940 was er door de Duitse bezetter een nieuwe, houten brug gebouwd. [Foto: SAG]

EH Vandeven staat voor de barak en de gekuiste stenen – afkomstig van de vernielde kerk – die nog moesten dienen.

De noodkerk die dienst deed van 1940 tot 1952

Het kanaal tijdens de bevrijding

Tijdens de bevrijdingsgevechten van september 1944 kreeg het Albertkanaal opnieuw een belangrijke rol. Na meer dan twee maanden van zware gevechten in Normandië (D-Day, 6 juni 1944) waren de geallieerden er eindelijk in geslaagd om de Duitse linies te doorbreken. Pas achter het Albertkanaal slaagden de Duitsers erin om een nieuwe verdedigingslinie op te bouwen.

De avond van 4 september werden de bruggen over het Albertkanaal door de Duitsers vernield.

Toen de Engelse soldaten (50ste Infanteriedivisie) op 8 september 1944 het Albertkanaal overstaken, ondervonden ze sterke tegenstand van de Duitse gevechtsgroep Chill. Tot 12 september vonden er vooral in de driehoek Punt-Geel-Stelen zware gevechten plaats. In die tijd lag Winkelomheide juist achter de frontlijn (de Grote Nete), waarbij de Duitse posities regelmatig onder vuur werden genomen.

De houten brug van Stelen werd met stro van de familie Verwimp (het huis onder de brug) in brand gestoken. [Foto: Maria Verwimp]

Twee burgerschepen die aangemeerd lagen (tussen de brug Stelen en de huidige Aqua Ski), werden door de Duitsers tot zinken gebracht. [Foto: SAG]

Marcel Mertens getuigt

Op een keer kwam ook de omgeving van de Winkelomseheide onder het Engelse artillerievuur te liggen.

Dit maakte op Marcel Mertens (1932) een grote indruk:

“Die obussen, dat deed lelijk! Het huis van Marinus Verbraeken kreeg vlak voor de deur een blindganger in de grond. Er was een groot gat.”

Toen de Duitsers zich in de nacht van 12 op 13 september terugtrokken achter het Maas-Scheldekanaal, was dat een verrassing voor de soldaten van de 15de Schotse Infanteriedivisie, die de 50ste had afgelost. Zo beleefde Winkelomheide op 13 september 1944 zijn bevrijding, toen er Schotse soldaten vanuit Stelen via de Kemeldijk naar Meerhout werden gestuurd.

Marcel Mertens was hiervan getuige:

“Ze kwamen in kolonne voorbij. Al het volk van de Hei stond aan de kerk en de school. De ene had appels bij, de andere peren of tomaten en dat gaven ze aan de soldaten. Er werd geroepen en gezongen. Men was blij!”

Bronnen:

Foto: uit de collectie van René Veraghtert

Interview met Marcel Mertens op 3-1-2011 door Steven Gorts

Interview met Maria Verwimp op 14-8-2008 door Steven Gorts